Kullanılmış atık yağların miktarı yağlama yağı tüketimine bağlıdır. Ne kadar çok yağ kullanılırsa o kadar fazla miktarda geri kazanılabilir atık yağ çıkar. Kullanılmış yağlar, önemli potansiyele sahip servis istasyonlarında, sanayi ve endüstri kuruluşlarında ve bu amaçla belirlenen özel yerlerde toplanır ve mevzuata uygun olarak depolanır.
Atık yağ; baz yağ içindeki olası organik kirleticiler, çeşitli özellikler vermek üzere baz yağa eklenen katkı maddelerinin zamanla bozunması, yağın temas ettiği metal ekipmanda zamanla meydana gelen aşınmalar, korozyon vb. etkenler sonucunda tehlikelilik özelliklerine sahip olur. Suya karışan atık yağları biyolojik arıtma tekniği ile faaliyet gösteren evsel atık su arıtma tesislerinde arıtmak zordur. Bu tip atıklar için kimyasal arıtmanın yanı sıra biyolojik arıtma teknikleri kullanılmalıdır. Toprağa karışan atık yağların ise özel yöntemlerle temizlenmesi gerekir. Yağlar toksik maddeler içerdiğinden atık yağlar insan sağlığını tehdit eden bir kirleticidir.
Atık yağın içinde bulunan yüksek miktardaki PAH’lar sürekli olarak atık yağa maruz kalan kişilerin derisinde tahribata yol açarak, geri dönülmeyen kalıcı cilt hastalıklarına ve hatta kansere sebep olabilir. Yağ değişimi işlerinde, atık yağ depolama alanlarında, taşımada, geri kazanım ve bertaraf tesislerinde atık yağla doğrudan temas halinde olan kişilerin koruyucu elbise, eldiven, gözlük ve sıçrama ihtimali olması durumunda da maske kullanması gerekir. Atık motor yağı ile sürekli olarak temas durumu söz konusu ise uygun eldiven veya neopren, nitril veya n-butyly kauçuk malzemeden yapılmış önlük; atık yağın deriyle teması durumunda bol su ve sabunla yıkama sonrası derinin çatlamasına karşı koruyucu krem kullanılmalıdır.
Yağ değişimleri mümkün olan en düşük sıcaklıkta yapılmalı, bu işlemler sırasında atık yağ buharı veya dumanına maruz kalınmamalıdır. Atık motor yağının uçuculuğunun düşük olması sebebi ile normal ortam sıcaklığında, tehlikeli buhar oluşturma riski düşüktür. Isısal parçalanma ile oluşan buhar veya dumana maruziyet tehlikeli olabilir. Atık yağ buharının solunması ile burun ve nefes borusunda tahriş meydana gelen veya öksürük başlayan kişiler temiz havaya çıkarılmalıdır. Bu etkiler kalıcı olarak devam ettiğinde ise tıbbi yardım alınmalıdır.
Atık yağlar, atık yağ üreticileri tarafından faaliyet sahası içinde veya madeni yağ satış ve/veya yağ değiştirme yerlerinde geçici olarak depolanabilir. Ayrıca atık yağ geri kazanım (rafinasyon) ve bertaraf tesislerinde de atık yağlar işleme alınıncaya kadar belirli süreler için tesis sahası içerisinde depolanır. Atık yağların depolanmasında ilk ve en önemli koşul olan ilgili mevzuat çerçevesinde belirlenmiş teknik koşullara uyulması durumunda kesinlikle çevre ve insan sağlığına zarar verilmez.
Araç servisleri ve akaryakıt istasyonları gibi yağ değişimi yapılan yerler; farklı gruplardaki (Tablo 1) atık yağları birbirleriyle; su, çözücü, toksik, tehlikeli ve/veya diğer maddelerle / atıklarla karıştırmadan ayrı ayrı geçirimsiz zemin üzerine yerleştirilmiş kırmız renkli, hacmi en az 200 litre ve en fazla 1250 litre olan üzerinde “Atık Yağ” ibaresi yer alan ve yağmur suyundan korunan tank / konteynerler içinde toplamalıdırlar.
Atık Yağların Yönetimi Yönetmeliği kapsamında atık yağlar A ve B olmak üzere 2 ayrı grupta tanımlanmıştır ancak aynı grupta bulunan atık yağlar karışık olarak biriktirilebilir (depolanabilir). Atık yağ tesliminde aşağıdaki kurallara uyulmalıdır.
- Yağ değişimi yapılan noktalarda tüketiciyi bilgilendirici posterler bulundurulmalı,
- Depolama tankları dolduğunda motor yağı üreticisini veya yetkilendirilmiş kuruluşu arayarak bildirimde yapılmalı,
- Atık yağ transfer noktasında yer alan tanklar kırmızı renkli ve üzerinde “Atık Yağ” ibaresi bulunan ve en az tank kapasitesi kadar hacme sahip güvenlik havuzu ile çevrilmeli,
- Dökülen yağların toplanması için yeterli miktarda emici madde bulundurulmalı,
- Yangına karşı gerekli önlemler alınmalı,
- Taşma havuzunun içi epoksi boya veya tecrit malzemesi ile kapanmalı,
- Atık yağ bildirimleri MoTAT üzerinden yapmalı,
- Aracın lisans belgesi kontrol edilmeli, teslim edilecek atığın motor yağı olması durumunda ise teslimatın yapılacağı aracın Yetkilendirilmiş Kuruluş veya motor yağı üreticisine ait olup olmadığına dair belge istenmeli ve lisans belgesi kontrol edilmeli,
- Atık üreticileri, atık beyan formunu bir önceki yıla ait bilgileri içerecek şekilde her yıl Ocak ayından itibaren başlamak üzere en geç Mart ayı sonuna kadar Bakanlıkça hazırlanan çevrimiçi uygulamaları kullanarak doldurmalı, onaylamalı, çıktısını almalı, bertaraf nüshası 5 yıl süre ile saklanmalı ve denetimlerde talep edildiğinde hazır bulundurulmalıdır.
Atık yağların depolanması için önerilen temel depolama özellikleri hemen hemen tüm tehlikeli kimyasallar için uygulanabilir niteliktedir. Depolama alanı depolanan maddenin kimyasal özelliğine veya tehlike sınıfına göre etiketlenmelidir. Koridorlar, kapı aralıkları, giriş ve çıkış kapıları temiz olmalıdır. Depolama alanında aydınlatma ve havalandırma yapılmalı, sıcaklığı sabit tutulmalıdır.
Yangın söndürücüler ulaşılabilir ve çalışır durumda olmalıdır. Açık alev, ısı kaynağı veya güneş ışığının girişi engellenmelidir. Kimyasallar lavabo veya çeker ocakta depolanmamalıdır. Sadece toksik gazlar, gaz kabinlerinde veya çeker ocakta depolanmalıdır. Kimyasallar zemin, balkon veya pencere pervazında depolanmamalıdır. Sadece onaylanmış depolama kabinleri kullanılmalıdır. Raflar stabil olmalı, duvar veya herhangi bir hareketsiz noktaya sabitlenmelidir. Rafların kimyasallarla kirlenmesi engellenmelidir. Raflar güneş ışığı, açık alev veya ısı kaynaklarından uzak bir yere monte edilmelidir. Büyük şişeler veya konteynerler zeminden 60 cm yüksekliğe kadar depolanmalıdır. Korozif kimyasallar alt raflara yerleştirilmelidir.
Çeşitli sektörlerde yer alan tesislerde, gösterilen faaliyetin niteliğine bağlı olarak açığa çıkan atık yağ miktarları değişir. Bu durumda atık yağların depolandığı kapların boyutlarında da değişiklik olur. Ancak oluşan atık yağ miktarı ne olursa olsun tesis alanının atık yağ ile temasta olan kısımlarında zemin geçirimsizliğinin sağlanması gerekir. Bu amaçla kalınlığı en az 25 cm olan betonarme zeminin ve havuzlama yan duvarlar içlerinin, dökülmelere karşı geçirimsizliğini sağlamak amacıyla epoksi boya, jeomembran ve benzeri tecrit malzemesi ile kaplanmalıdır. Atık yağlar, geçirimsiz zemin üzerine yerleştirilmiş tank veya konteynerler içinde depolanmalıdır.
Ülkemizde, atık yağların depolanması amacıyla kullanılacak olan tanklara ilişkin olarak özel bir standart yoktur. Ancak atık yağların petrol kökenli olmaları nedeniyle Türk Standartları Enstitüsü tarafından yayınlanan TSE 3298 ve TSE 4943 numaralı standartlara uyulması gerekir. Atık yağ depolama tanklarına ilişkin güvenlik esasları, TSE 4943 numaralı “Ham Petrol ve Petrol Ürünlerini Depolamaya Mahsus Tank Çiftliklerinde Emniyet Kuralları” standardı doğrultusunda belirlenmelidir. Söz konusu tankların özellikleri ise, TSE 3298 numaralı “Ham Petrolün Depolanmasında Kullanılan Kaynaklı Tanklar” standardına uygun olmalıdır. Güvenlik ve kolay müdahale için ayaklı tanklar tercih edilmelidir. Atık yağ tankları taşmaya neden olmayacak ve en az tank kapasitesi kadar hacme sahip güvenlik havuzu içine alınmalıdır.
Tankların bulunduğu alanda köpüklü yangın söndürme ve sulu tank soğutma sistemleri bulunmalıdır. Atık yağ geçici depolama tankları ve konteynerleri göstergeli olmalı, tanklarda/konteynerlerde aşırı dolmayı önleyici tertibat olmalı, işaretli yere kadar doldurulmalıdır. Atık yağ geçici depolama tankları/konteynerleri hiçbir zaman tam dolu bırakılmamalı, kolayca doldurulabilir ve boşaltılabilir olmalıdır.
Tankların / konteynerlerin ağzı yeterli büyüklükte ve kapalı olmalıdır. Bu tanklar / konteynerler, diplerinde toplanmış katı veya çamurumsu çökeltilerin gerektiğinde temizlenebilmesi için gerekli düzeneğe sahip olmalı ve yağmur suyundan korunmalıdır. Tanklar / konteynerler kırmızı renkli, üzerinde “Atık Yağ” ibaresi bulunmalı, bu tankların içine su, benzin, fuel-oil, boya, deterjan, solvent, antifiriz ve motorin gibi herhangi yabancı bir madde karıştırılmamalıdır.
Atık yağların dökülmesi durumunda alınacak önlemler sahanın özelliklerine bağlı olarak değişiklik gösterir. Dökülmelerde erken müdahale edilmesi durumunda, dökülme bölgesinin çevresinin uygun malzeme kullanılarak temiz bölgeden tecrit edilmesi gerekir.
Toprak ve beton sahalarda talaş, perlit, kum, toprak veya özel emici malzemelerle atık yağın yayılması kontrol altına alınmalıdır. Toprak sahalarda atık yağın dikey ve yatay yayılma mesafesine ve yer altı ve yer üstü sularına olan uzaklığa bağlı olarak atık yağla kirlenen toprağın en kısa sürede temizlenmesi gerekir. Çeşitli beton zeminlerde dökülme durumunda yakın mesafedeki kanalizasyon bağlantı kanalları kapatılmalı, atık yağ, atık su drenaj sistemlerine doğru temizlenmemelidir.
Atık yağların denize dökülmesi durumunda ise uygun ekipmanlar yardımıyla yağla karışık suyun tahliyesi sağlanabileceği gibi, yetkili kurumlardan alınacak görüş ve öneriler doğrultusunda temizleyici/seyreltici maddelerin kullanılması mümkündür. Atık yağların kapalı ortamlarda dökülmesi durumunda ortam havalandırılmalı ve maske kullanılmalıdır.
Atık yağlar kullanım ve depolama alanlarına bağlı olarak bir miktar yakıt veya yanıcı sıvılar içerebilir. Bu nedenle, atık yağ yangınlarında yakıt veya yanıcı sıvılardan kaynaklanan zehirli buharların açığa çıkma tehlikesi bulunur. Atık yağ yangınlarında köpük, kuru kimyasal tozlu yangın söndürme cihazları veya su sisi kullanılmalıdır. Küçük çaplı yangınlarda karbondioksitli yangın söndürücüler, kum ve toprak kullanılabilir ancak basınçlı su kullanılmamalıdır. Çevre kirliliğine yol açan halon gazlı söndürücülerin kullanımı tavsiye edilmez.
Atık yağın kaynayarak bulunduğu tank / konteynerin dışına dökülmesi riskine karşı yangının meydana geldiği tank / konteynerin üzerine kesinlikle doğrudan püskürtme yapılmamalıdır. Yakın çevrede yangına maruz kalmış alanlar ve eşyaların soğutulmasında su kullanılabilir. Kapalı mekânlardaki atık yağ yangınlarına müdahale edecek kişilerin eğitimli personeller olması ve yeterli koruyucu donanıma sahip olması gerekir. Atık yağ içeren madde yangınlarında ise, yanma ürünlerinin veya oksijen azlığından kaynaklı tehlikelerin zararlı etkilerine karşı kişisel koruyucular ve solunum cihazları olmaksızın yangın alanına girilmemelidir.
