Atık yağlar, açığa çıktığı noktalardan geri kazanım veya bertaraf tesislerine, yasal düzenlemelerle belirlenen kurallar çerçevesinde, taşıma işi için özel donanıma sahip araçlarla ve eğitimli taşıma personeli tarafından taşınmalıdır. Yürürlükte olan yasal düzenlemelere göre atık yağ taşıyacak araçların Türk Standartları Enstitüsü’nden (TSE) “Uygunluk Belgesi”, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlükleri’nden “Taşıma Lisansı” alması zorunludur.
Atık yağ taşıma araçlarında görev yapacak personelin ise Uluslararası Sürücüler Derneği (USD), Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND) gibi yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlardan tehlikeli madde ve atık taşıyan araç sürücülerine verilen “Sürücü Eğitim Sertifikasını” almaları gerekir. Türkiye’de de verilen bu eğitim, karayollarında güvenli tehlikeli madde taşıma işine ilişkin esasları kapsayan “Tehlikeli Maddelerin Uluslararası Karayolu Nakliyesi Hakkında Avrupa Sözleşmesi-ADR” ye uygundur.
Türkiye 2010 yılı itibarıyla ADR sözleşmesine taraf olmuş ve gerekli yasal düzenlemeleri uygulamaya koymuştur. ADR sözleşmesi; tehlikeli madde üretenler, dolduranlar, yükleyenler, taşıyanlar, araç sürücüleri, araç sahipleri, tehlikeli madde ve atık göndericileri, alıcıları, araç ve tanker üreticileri, ambalaj üreticilerinin sorumlulukları, eğitimleri, kullanılan ambalaj ve araçların işaretlenmesi ve etiketlenmesi, tehlikeli yüklerin karayollarında güvenli taşınması ile ilgili konuları kapsar ve düzenler.
Avrupa’da atık yağların taşınması için kullanılan yönetim sistemleri ve yasal çerçeveler değişkenlik gösterir. Hollanda ve Birleşik Krallık gibi ülkelerde atık yağların toplanması ve taşınması serbest piyasa koşullarına bağlıdır. Finlandiya'da hükümet tüm organizasyondan sorumludur harcamalar ise üretici sorumluluğu kapsamında ödenen ücretlerden karşılanır. Fransa'da uygulanan sistem Finlandiya’da uygulanan sisteme benzerlik gösterir. Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Almanya, Letonya, Polonya, Portekiz, İspanya, Slovenya ve Hırvatistan dahil olmak üzere AB ülkelerinin çoğunda ise Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) programları uygulanır.
Şekil 1. Atık yağ taşıma aracı Türkiye (PETDER)
Atık Yağ Taşıma Araçlarının Özellikleri
Atık yağlar ekotoksik özellikte olduğundan tanker (üst yapı) ADR sınıf 9 UN 3082 malzemeyi taşımaya uygun olarak tasarlanmalı ve ADR’li tanker imalatı hususunda yetkili olan kuruluşlardan belgelendirilmelidir. Atık yağ tankerinin araç üzerine montajlı ve tam kapasitesi ile dolu olduğu durumda aracın akslarına olacak yük dağılımı, aksların yasal taşıma kapasiteleri içinde olmalıdır. Atık yağ taşıma araçlarının, trafik sigortası, kasko sigortası, ihtiyari mali mesuliyet sigortası, tehlikeli madde taşıma sigortası bulunmalıdır. Tankerde atık yağın teslim alınma/teslim edilme sürecinde oluşabilecek acil durumlarda sistemi kapatacak bir emniyet sistemi ile aracın önünde arkasında ve yanında bu sisteme ait 3 kumanda olmalıdır.
Tankerde bulunan atık yağ miktarının emniyetli seviyenin (%90) üzerine çıkması durumunda, tankerin taşmasını engellemek için vanaları otomatik olarak kapatan bir sistem bulunmalıdır. Kirlilik birikmesinin önlenmesi amacıyla tanker tam eliptik kesitli, alttan ve üstten doluma uygun olmalıdır. Tank gövdesi ile arka ve ön bombeler, ADR’ye uygun özellikte, en az 5 mm et kalınlıklı, yüksek mukavemetli alüminyum / alüminyum alaşımı malzemeden kaynaklı yapı olarak imal edilmelidir. Olası bir devrilmede tankın aracın üzerinden alınarak başka bir taşıyıcıya yerleştirilmesi ihtimaline karşı, tankın araç şasisi üzerine bağlantısı tankere ait yardımcı şasi ile yapılmalı, yardımcı şaside şasi krosları dâhil tamamen kaynaksız cıvatalı bağlantılı olarak imal edilmiş olmalıdır.
Tankın her bölmesinde gerektiğinde içeri girebilmeye uygun ebatta bir adet ve en az 20 inch’lik adam deliği (menhol) olmalı, menhollerde standartlara uygun ebatta, kilitlenebilir ve mühürlenebilir ADR’ye uygun menhol kapakları kullanılmalıdır. Menhol kapakları üzerinde 90/10 mbar basınç/vakum emniyeti sağlayan havalandırma ventilleri ve aşırı dolum emniyet sensörü bulunmalıdır.
Menhol kapakları ve yürüme platformu tankın önünden arkasına kadar uzanan bir havuz içine alınmış olmalıdır. Yürüme platformu için kaymaya karşı emniyeti sağlayacak özellikte uygun yapı ve boyutlarda alüminyum malzemeden kullanılmalıdır. Yürüme platformunun kenarında mekanik olarak açılıp kapatılabilen, açıldığında en az 900 mm yüksekliğe sahip, alüminyum profilden/borudan mamul çift taraflı korkuluk bulunmalı, korkuluk sürücü tarafından kolayca ve emniyetli şekilde açılabilmeli, tankın üzerine çıkmak için aracın arka tarafında kaymaya karşı emniyetli basamaklara sahip katlanır tip ve alüminyum malzemeden imal edilmiş merdiven olmalıdır.
Tankın her bölmesinin altında ADR’ye uygun (sertifikalı), pnomatik kontrollü, basınç dengelemeli, 4 inch’lik hidrolik dip vanası bulunmalıdır (bu vanalar kaza durumunda boru tesisatında bir hasar meydana gelmesi halinde akışın otomatik olarak kesilmesini sağlar). Boşaltım boruları tek parça borudan ve bükümlü olarak imal edilmeli ek ve dirsek olmamalıdır. Boşaltım-dolum donanımı ve gerekli diğer ekipmanlar, en az 3 mm kalınlıkta alüminyum malzemeden imal edilmiş toz ve su sızdırmazlığı yeterince sağlanmış armatür dolabı içinde bulunmalıdır. Araç üzerinde atık yağla kirlenmiş bez parçalarını ve özel tasarlanmış varil taşıma araçlarını koymak üzere özel dolaplar olmalıdır.
Araçlarda, teslim alınan atık yağ miktarını hacimsel veya ağırlık olarak ölçmek üzere gerekli tertibat bulunmalıdır. Atık yağ üreticileri ile geri kazanım ve bertaraf tesislerinin tank/varil bağlantılarına uygun yeterli sayıda muhtelif bağlantı adaptörleri olmalı, tankerin içindeki atık yağ miktarı manuel ve elektronik olarak tespit edilebilmelidir. Manuel seviye tespiti bir ölçüm çubuğu ile seviye tespiti yapılmasına imkân verecek şekilde tasarlanmalıdır.
Pompalı dolum ve boşaltım için araçta atık yağın pompalanmasına uygun yapıda pompa sistemi olmalı, pompa girişinde atık yağın içindeki partiküllerin tutulması için değiştirilebilir özellikte filtre tertibatı bulunmalıdır. Pompa en az 30 metre derinlikten emiş yapabilmeli ve basma yüksekliği de en az 30 metre olmalıdır. Pompalı dolum ve boşaltım hattında mekanik göstergeli ve litre birimli sayaç bulunma, hem pompalı boşaltma, hem de dolum (harici tanktan emiş) miktarları sayaçtan okunabilmeli, sayaç pompanın minimum ve maksimum debi aralığında ve basıncında ölçme yapmaya uygun kapasitede olmalıdır.
Sayaçta verilen toplam miktarı gösterir ve sıfırlanamaz totalizör bölümü ve sıfırlanabilir özellikte en az 4 haneli sayaç (numaratör) bölümleri ile pompa çıkışında (sayaçtan sonra) 1,5 inch çapında en az 30 metre boyunda hortum, hortumun çıkışında ise bağlantı parçaları, redüksiyon ile hortuma bağlanmış meshli, çek valf özellikli kaplinle donatılmış olmalıdır. Araçta ilave olarak tank uzunluğu ölçüsünde iki adet 2 inch çapında basınca dayanıklı hortum bulunmalıdır.
Şekil 2. Atık yağ taşıma aracı AB.
Atık Yağ Taşıma Araçlarında Emniyet Donanımı
Atık yağ taşıyan araçlarda genel iş güvenliği kuralları gereğince insan ve çevre sağlığının korunması için kar zinciri, yangın tüpü, stepne, ilk yardım malzemeleri, takoz, emniyet bandı, operasyon emniyet uyarı / ikaz levhası ve varil taşıma arabası sürekli bulundurulmalıdır.
Atık yağ toplama işinde görevli personel atık yağ alımı ve teslimatı sırasında petrol endüstrisinde kullanılan özellikte yanmaya dayanıklı iş elbisesi, uygun eldiven, emniyet gözlüğü, baret ve ayakkabı giymelidir. Variller kesinlikle beden gücü ile taşınmamalı, bu işler için araçta 200 litrelik varili taşıyabilecek kapasitede varil taşıma arabası olmalıdır.
Yangın söndürücüler yuvalarından kolayca alınabilir halde tutulmalıdır. Yangın söndürücülerin manometreleri her gün kontrol edilmeli, haftalık olarak ters çevrilerek sallanmalı ve tozların dibe yapışması önlenmelidir.
Trafik kanununa göre araçta bulunması zorunlu ilk yardım çantası içinde en az 2 adet büyük sargı bezi (10 cm x 3-5 m), 1 kutu hidrofil gaz steril (10 x 10 cm 50’lik kutu), 1 adet üçgen sargı, 1 paket hidrofil pamuk (70 gr), 1 adet plaster (2 cm x 5 m), 10 adet çengelli iğne, 1 adet küçük makas (paslanmaz çelik), 1 adet esmark bandajı, 1 adet turnike (en az 50 cm örgülü tekstil malzemeden) ve 1 adet plastik örtü (150 cm x 200 cm) bulundurulmalıdır.
Araçlarda herhangi bir trafik kazası sonrası sıkışan emniyet kemerlerinin kesilmesi için keskin ucu ve kabin içinden çıkarak camların kırılabilmesi için sivri ucu bulunan imdat çekiçleri olmalıdır. Bu çekiçler kolayca ulaşılabilir bir yere monte edilmelidir. Kaza durumda kaza bölgesini emniyete almak için emniyet şeritleri (band) bulundurulmalıdır. Atık yağ alım ve teslimat işlemleri sırasında tank sahasını emniyete almak için emniyet uyarı ikaz levhaları kullanılmalıdır.
Atık yağ alım ve teslimat işlemleri sırasında oluşabilecek döküntülerin temizlenmesi için her taşıma aracında set halinde döküntü temizleme kitleri olmalıdır. Döküntü temizleme kitleri su emmeyen ancak yağ emen özellikte emici bez ve sosis tipi emici pet şeklinde olmalı, kullanılan kitler araç atık yağ taşımaya başlamadan önce yenilenmelidir. Setin içinde atık yağın döküldüğü bölgeyi kontrol altına almak üzere en az 10 metrelik sosis tipi emici ped bulunmalıdır. Kontrol altına alınan alandaki atık yağ döküntüsünün temizlenmesi için ise ayrıca en az 5 m2 çapında emici malzeme bulundurulmalıdır.
