Enflasyon düzeltmesi; bilançodaki parasal olmayan kıymetlerin tarihî değerlerinin düzeltme katsayısıyla çarpılması yoluyla bilançonun satın alma gücü cinsinden hesaplanması işlemidir. Kısa bir süre önce Gelir İdaresi Başkanlığınca, 2023 hesap dönemi sonu ve izleyen hesap dönemlerine ilişkin enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak mali tabloların ve düzeltme işlemlerinin usul ve esaslarının belirlenmesine yönelik Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği taslağı hazırlanmıştır. Bu yazıda enflasyon düzeltmesi ile ilgili sıklıkla akla gelen bazı hususlara ve konu hakkındaki değerlendirmelere yer verilmiştir.
Enflasyon Düzeltmesi Nedir?
Enflasyon düzeltmesi, mali tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin Türk lirası değerlerinin, tablonun ait olduğu tarihteki değerine yükseltilmesidir. Düzeltme, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayıları ile çarpılması suretiyle gerçekleştirilecektir.
Enflasyon Düzeltmesi Yapacak Olanlar Kimlerdir?
Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri mali tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklardır. Buna göre; gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak ve bilanço esasına göre defter tutmak, enflasyon muhasebesi uygulaması için yeterlidir.
Kazançları işletme hesabı esasına (zirai işletme hesabı dâhil) göre tespit eden mükellefler ile serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabı mükellefler, enflasyon düzeltmesine tabi olmayacaktır. Yeni işe başlayan mükelleflerin enflasyon düzeltmesine tabi olup olmadıkları da genel esaslara göre belirlenir. Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilen mükellefler ise enflasyon düzeltmesi yapamazlar.
Enflasyon Muhasebesi Zorunlu mudur?
Enflasyon muhasebesi zorunlu bir uygulama olup şartların gerçekleşmiş olması halinde kapsama giren mükellefler tarafından zorunlu olarak yapılması gereken bir düzenlemedir.
Enflasyon Düzeltmesi Ne Zaman Uygulanacak?
2023 takvim yılı sonu itibarıyla (kendilerine özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler, 2024 yılında biten özel hesap dönemi sonu itibarıyla), 2023 hesap dönemine ilişkin mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekmektedir. Ayrıca şartların oluşmasına bağlı olarak geçici vergi dönemleri dâhil 2024 hesap dönemi (kendisine özel hesap dönemi tayin edilenlerde 2025 yılında biten hesap dönemi) ve şartların devamına bağlı olarak izleyen dönemlere (geçici vergi dönemleri ve hesap dönemleri) enflasyon düzeltmesi uygulanacaktır.
Hangi Mali Tablolara Uygulanacak?
Enflasyon düzeltmesi, mali tablolar arasından, sadece bilançolara uygulanacaktır.
Düzeltme İşlemine Tabi Tutulacak Kıymetler Nelerdir?Enflasyona bağlı olarak satın alma gücü anlamında mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılır:
- Parasal Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetlerdir. Bunlara örnek olarak kasa, banka, alacaklar, borçlar, avanslar, KDV hesapları, krediler, ödenen vergiler vb. sayılabilir.
- Parasal Olmayan Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetlerdir. Bunlara örnek olarak da stoklar, arsa ve araziler, makina ve tesisatlar, taşıtlar, diğer duran varlıklar ve sabit kıymetler ile öz sermaye hesapları sayılabilir.
- Parasal kıymetler (parasal varlıklar ve parasal kaynaklar) enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz. Zira bilançoda görünen parasal kıymete ait değer, bilanço tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere ait değerler, bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olmadığından, bilançonun enflasyonun etkilerinden arındırılmasını sağlamak anlamında enflasyon düzeltmesine tabi tutulurlar.
Düzeltme İşlemi Uygulaması
Düzeltme işlemindeki temel amaç, tarihî maliyet tutarları ile kayıtlarda yer alan unsurları; ilgili tarihî maliyet tarihinden günümüz tutarlarına getirmektir. Bunun için de o tarihten bugüne kadar enflasyon endeksleri kullanılarak bir çarpma işlemi yapılır. Söz konusu endeksler Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklandığı gibi mali idare tarafından da açıklanmaktadır. Yapılacak işlem her bir kıymet için ilgili endeks çarpanı ile tarihî tutarın çarpılması ve güncel değerin bulunmasıdır. Düzeltme işleminde aşağıdaki hususlar sırasıyla yerine getirilir:
- Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilir,
- Tespit edilen parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlar bulunur,
- Bulunan bu tutarlar ait oldukları düzeltme katsayılarıyla çarpılarak, parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları hesaplanır.
Düzeltme İşlemi Hangi Sırayla Yapılacak?
Kapsam dâhilindeki mükelleflerce öncelikle;
- 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço, enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümler göz önünde bulundurulmaksızın düzenlenecektir.
- 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço için geçerli olmak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacak ve 2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen kârlar üzerinden hesaplanacaktır.
- 2023 hesap dönemi sonunda düzenlenen bilanço her hâlükârda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
Düzeltme Katsayısı Nedir?
Düzeltme katsayısı, mali tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, düzeltmeye esas alınan tarihi içeren aya ait fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayıyı ifade etmektedir. Fiyat endeksi olarak, Türkiye İstatistik Kurumunca hesaplanan Üretici Fiyatları Genel Endeksi (ÜFE) dikkate alınacaktır.
Düzeltme İşleminin Vergiye Etkisi Olacak mı?
Genel esaslar anlamında enflasyon düzeltmesi uygulanmayan bir hesap döneminden sonra (2004’ten beri geçmiş uygulanmamaktadır) enflasyon düzeltmesi şartlarının yeniden oluşması halinde, enflasyon düzeltmesi yapılan en son dönemden başlamak üzere (2004’ten başlamak üzere) enflasyon düzeltmesi yapılır. Bu şekilde belirlenen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı, zarar olarak kabul edilmez.
Bu işlemlerden doğan pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tabi tutulur. Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kâr dağıtımı sayılmaz.
Bu esaslara göre 31.12.2023 tarihli mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonrasında ortaya çıkacak kâr ya da zararın 2023 yılı kâr – zararı ile ilişkilendirilmeyeceğini söyleyebiliriz. Enflasyon şartları devam ettiği sürece 2024 yılında yapılacak benzer işlemlerden kaynaklanan kâr – zarar ise 2024 geçici vergi dönemleri dâhil kâr – zarar ile ilişkilendirilerek vergi matrahına doğrudan etki edecektir. Bu nedenle 2023 yılı için yapılacak işlemler vergi matrahını etkilemeyen düzeltme işlemleri olacaktır.
31/12/2023 tarihli mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu kaynaklanan kâr/zarar farkı, geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilecektir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmeyecektir.
Ancak 2024 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltilmiş bilançoya göre tespit edilecektir. Geçici vergi dönemleri ve hesap dönemi sonu itibariyle oluşan kâr ya da zarar, “Enflasyon Düzeltme Hesabı”nın bakiyesine göre bulunacaktır. “Enflasyon Düzeltme Hesabu”nın bakiyesi, “Enflasyon Düzeltmesi Kârları/Zararları” hesapları aracılığıyla “Dönem Kârı veya Zararı Hesabı”na devredilerek kapatılacak ve verilen bakiye türüne göre işletmenin dönem kâr ya da zararı görülmüş olacaktır.
Sonuç olarak, 31/12/2023 yılı bilançosunda yapılacak düzeltme işlemleri doğrudan vergi etkisi yaratmayacak; ancak 31/12/2023 bilançosunda düzeltilen parasal olmayan kalemler 2024 ve sonraki yıllarda düzeltilmiş değerleri üzerinden gider, maliyet veya gelir unsuru olarak dikkate alınacaklarından 31/12/2023 yılı bilançosunun düzeltilmesi 2024 ve takip eden yıllarda dolaylı olarak vergi etkisi yaratacaktır. 2024 yılından itibaren ise enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan enflasyon düzeltme farkları gelir tablosu ile ilişkilendireceğinden cari dönemin vergi matrahını doğrudan etkileyecektir.
Son söz; enflasyon bütün kötülüklerin anasıdır.
